Hulpbronnen voor moeilijke tijden

Door Marjolein Janssen

In het eerste artikel noemde ik vier hulpbronnen voor moeilijke tijden. Namelijk: 1) het lichaam als toevluchtsoord, 2) de onderzoekende geest, 3) metta en compassie en 4) verdiepen in de Dharma. Velen van ons ervaren moeilijke emoties of gevoelens vanwege de verspreiding van het coronavirus en de impact die dit heeft op ons leven. In dit artikel focus ik op heilzaamheid als hulpbron voor moeilijke tijden.

Kort gezegd komt onheilzaamheid in het boeddhisme neer op het schaden of kwetsen van onszelf of anderen. Heilzaamheid gaat over het niet schaden of kwetsen. Heilzaamheid gaat over het omgaan met onszelf en anderen vanuit liefde, vriendelijkheid, mededogen of mildheid.

We kunnen actief gaan letten op alle goedheid, schoonheid en heilzaamheid die elke dag aanwezig is in ons leven. Op deze manier geven we ons leven een positieve draai, zelfs in tijden dat we het moeilijk hebben. Of misschien wel juist dan.

Voor je verder gaat met dit artikel: mocht je overweldigd zijn door emoties of moeilijke gevoelens, dan raad ik je aan te beginnen bij hulpbron 1 (het lichaam als toevluchtsoord). Zie het eerste artikel.

Oude patronen en conditioneringen

Oude patronen en conditioneringen kunnen ervoor zorgen dat we meer letten op wat er allemaal niet goed gaat, en ook op welke onvaardige karaktertrekken we hebben. In plaats van op wat er wel goed gaat en op de innerlijke wijsheid en heilzaamheid in onze eigen geest. Ieder van ons heeft namelijk al een innerlijke bron van goedheid en wijsheid. Vaak kunnen we leren wat meer uit deze bron te putten.

Het stilstaan bij en laten groeien van heilzame, fijne en goede eigenschappen in onze geest, zoals liefde, vriendelijkheid, mildheid en mededogen, is net zo’n belangrijk onderdeel van het boeddhistische pad als het opmerken en loslaten van onheilzame en onvaardige aspecten. Bijvoorbeeld: boosheid, angst, zorgen, aversie en frustratie.

De zesde stap van het Edele Achtvoudige pad is “wijze inspanning”. De Boeddha heeft ons daarin meegegeven dat zowel het omgaan met onheilzame aspecten in ons bestaan, als ook het ontwikkelen van heilzaamheid, vormen zijn van wijze inspanning. We mogen ons dus inspannen voor het goede en fijne in ons leven! Voor velen van ons geldt dat oude conditioneringen dit soms in de weg zitten. Met een intentie in de goede richting en een beetje oefening komen we echter een heel eind.

‘Hoe kunnen we de moed, het vertrouwen en de volharding vinden om ons te blijven openen voor de totaalheid van aanwezig zijn, van het hele pad en van dit moment?

Er zijn momenten van pure aanwezigheid. Wat echter gemakkelijk gebeurt is dat we de koelte van de afwezigheid van de kilesa’s [onheilzame geestestoestanden] over het hoofd zien. Deze afwezigheid is wat het gevoel van pure aanwezigheid geeft. We hebben de neiging dit te toe te kennen aan de omstandigheden of aan het object. Je loopt naar buiten en daar staat de prachtige maansikkel aan de hemel. En we vergeten op te merken dat wat die koelte eigenlijk is, is dat in dat moment het bewustzijn vrij is van kilesa’s. Merk op: deze momenten komen en gaan vele vele malen gedurende de dag.’
~ Carol Wilson (Amerikaanse meditatielerares)

Hulpbron 5: Heilzaamheid

Hoe vaak zien we de kleine sprongetjes die ons hart maakt niet over het hoofd, als we bijvoorbeeld vogelgezang horen, een mooie bloem zien of een zonnestraal die door het raam komt? Terwijl, als we gaan letten op die kleine momentjes en deze echt binnen laten komen, het ons hart kan openen, met kleine beetjes tegelijk.

Als we iets prettigs ervaren hebben we daar vaak minder aandacht voor dan voor iets onprettigs. We worden opgeslorpt door moeilijke emoties en gevoelens. Aangezien deze onprettig zijn proberen we ze weg te duwen, terwijl het wegduwen ze alleen maar plakkeriger maakt.

Daarentegen zien we de schoonheid om ons heen en de schoonheid in onszelf vaak over het hoofd. Als hulpbron in moeilijke tijden kunnen we onszelf gaan trainen om deze uiterlijke en innerlijke schoonheden bewust te gaan zien en echt te laten binnenkomen.

James Baraz, een Amerikaanse meditatieleraar en auteur van het boek “Awakening Joy“, zegt dat zijn belangrijkste boodschap is: “Don’t miss it!” Waarmee hij ernaar verwijst dat we die momentjes van vreugde, vriendelijkheid, liefde en warmte vooral niet moeten missen.

Het opmerken van de schoonheid in de wereld, van de mooie dingen om ons heen, van de liefde van dierbaren, en de heilzame aspecten in onze eigen geest kan ons helpen en ondersteunen. Juist in moeilijke tijden.

Zelf ben ik de laatste tijd meer gaan letten op de schoonheid om me heen. De avondzon op het grasveld, de geur van houtsnippers als ik langs een tuin hier in de buurt fiets, de bloesems die opengaan (en sommige die al uitvallen en een dekentje van witte blaadjes op de straat achterlaten), het geluid van de regen op het dak, de glimlach van mijn partner.

Oefeningen

We kunnen een aantal specifieke oefeningen doen om onze geest in de richting van meer heilzaamheid te brengen.

Dankbaarheid
Stel jezelf elke avond voor je naar bed gaat de vraag: waar ben ik dankbaar voor vandaag? En noem of schrijf dan drie dingen op. Als je samenwoont met een of meerdere personen (je partner, kind, ouder, tante, huisgenoot) kun je de oefening ook samen doen. Elkaars antwoorden kunnen inspirerend werken. Zie hier een kort fragment van DWDD waarin Typhoon eenzelfde oproep doet.
Waardering
James Baraz (de auteur van Awakening Joy) biedt in zijn boek een simpele waarderingsoefening aan. In deze audio-opname een begeleide – en iets aangepaste – versie van de oefening.
Hier de oefening uit het boek:
Begin bij het gewaarworden van je algemene stemming. Ben je moe? Bezorgd? Gelukkig? Neem nu, zonder te proberen iets speciaals te laten gebeuren, een paar momenten om op te merken wat er hier en nu te waarderen valt. Als je niets kunt bedenken, dan kun je beginnen met het feit dat je leeft en dat je in staat bent dit artikel te lezen. Merk op hoe het voelt om naar dit moment te kijken met een waarderend oog. Laat dit gevoel indalen in je bewustzijn. Onderzoek hoe het voelt in je lichaam. Voel je jezelf licht? Met meer energie? Open? Merk je een verschil op met de stemming waarmee je begon? Elk moment heeft het potentieel voor waardering en dankbaarheid. Als je oefent om door deze lens te kijken kan dat een dramatisch effect hebben op je niveau van welbevinden.
Aandacht besteden aan mini-hart-spring-momentjes
Door de dag heen kunnen we actief letten op de momentjes dat ons hart een mini-sprongetje maakt. Bijvoorbeeld als iemand iets liefs tegen ons zegt, als we na een lange werkdag neerploffen op de bank, als we moeten lachen om iets grappigs, als we de snuit van onze hond tegen onze hand voelen drukken, enzovoort. Let op hoe deze kleine momentjes ons flitsjes van geluk geven en laat deze flitsjes echt indalen, besteed er een beetje meer aandacht aan dan je gewend bent.
Aandacht besteden aan heilzaamheid in onze geest
We kunnen door de dag heen opmerken als er een heilzame geestestoestand voorbijkomt. Misschien voel je je vrijgevig (je neemt bijvoorbeeld de tijd om te videobellen met een senior familielid die zich eenzaam voelt). Of voel je je dankbaar (voor alle kleine en grote dingen die goed gaan in je leven). Ervaar je vreugde (omdat een collega net een kindje heeft gekregen). Komt er compassie op (als je op het nieuws ziet dat het verplegend personeel heel hard moet werken). Enzovoort. Laat die momentjes van heilzaamheid in je geest indalen, wordt je er bewust van. Mis het niet!

De Boeddha zei dat kalmte de voedingsbodem van kalmte is. We kunnen dit als volgt interpreteren: kalmte wordt gevoed door aandacht te besteden aan kalmte, vrede groeit door op te merken wat vredig is, en ontspanning breidt zich uit als we waardering opbrengen voor ontspanning. Opmerkzaam zijn op zelfs de kleinste hoeveelheid kalmte, vrede of ontspanning kan meer en meer van deze zelfde geestestoestanden voeden.
~ Gil Fronsdal